Όταν φυσούν οι άνεμοι της αλλαγής, λέει η παλιά κινεζική παροιμία, κάποιοι χτίζουν τείχη, ενώ άλλοι ανεμόμυλους.
Ενώ η καθυστερημένη αντίσταση των περιφερειών αρχίζει να διαπερνά τις πύλες της «καθεστηκυίας τάξης», η Δύση φαίνεται να ζει έναν εφιάλτη, βαδίζοντας υπνοβατικά προς μια πλήρη σύγκρουση με τους BRICS.
Αν μη τι άλλο, η διεθνής οικονομική τάξη σχεδιάστηκε σε μια εποχή που οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες δεν είχαν αποκτήσει την ταυτότητά τους.
Όταν, όμως, αφυπνίστηκαν και βρήκαν τον εαυτό τους δεμένο σε μια άνιση αρχιτεκτονική, τότε, δεδομένου ότι η ιστορία εκδικείται τη Δύση με μανία, πολλές δυνάμεις αιφνιδιάστηκαν.
Καθώς η παλιά δυτική φρουρά μοιάζει να χάνεται, και οι ωδίνες από τη γέννηση ενός νέου κόσμου γίνονται όλο και πιο έντονες με τη μορφή των BRICS, το status quo φαίνεται να προσκολλάται στην πεποίθηση ότι η μονολιθική ιστορία που σφραγίστηκε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου εξακολουθεί να κυριαρχεί και ότι κανένα νέο μέλλον δεν μπορεί να υπάρξει κάτω από τον ήλιο.
Η ανησυχία ήταν αισθητή τον περασμένο μήνα όταν ομάδα χωρών του μπλοκ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υφίστανται κυρώσεις, συναντήθηκε στη Ρωσία για την ετήσια σύνοδο.
Η συνάντηση ήταν η μεγαλύτερη που πραγματοποιήθηκε από τους BRICS από τη δημιουργία τους, το 2009.
Αρχικά αποτελούμενη από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και αργότερα τη Νότια Αφρική, η συμμαχία καλωσόρισε φέτος τέσσερα νέα μέλη: την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Μετά την επέκτασή τους, οι εννέα χώρες των BRICS κατέχουν μεγαλύτερο μερίδιο του παγκόσμιου πλούτου από τους G7, την οικονομική δύναμη της οποίας ηγούνται η Αμερική και οι σύμμαχοί της.
Οι χώρες των BRICS παράγουν το ένα τρίτο των παγκόσμιων τροφίμων.
Σε ό,τι αφορά τον πληθυσμό, ξεπερνούν κατά πολύ τους G7, εκπροσωπώντας πέντε φορές περισσότερους ανθρώπους, ενώ ήδη 40 χώρες ζητούν ένταξη, μετατρέποντας τη συμμαχία σε φάρο για όσους επιθυμούν μια αλλαγή στην παγκόσμια τάξη.
Η Κίνα, ως βαρόμετρο των BRICS, παρουσίασε ΑΕΠ ύψους 17-18 τρισ. δολαρίων πέρυσι, μικρότερο από αυτό των ΗΠΑ, αλλά το χάσμα κλείνει σταθερά.
Οι περισσότεροι ειδικοί προβλέπουν ότι η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας.
Γιατί αποδολαριοποίηση;
Στην καρδιά των ανησυχιών βρίσκεται το αμερικανικό δολάριο, το οποίο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα έχει κρατήσει ομήρους τις αναδυόμενες οικονομίες.
Αλλά πώς ένα απλό χαρτονόμισμα μπορεί να έχει τόση δύναμη;
Η απάντηση βρίσκεται στον ρόλο του ως διεθνούς νομίσματος, το οποίο οι χώρες χρειάζονται για αποθεματικά και συναλλαγές.
Έτσι, ενώ τα περισσότερα κράτη πρέπει να ανταλλάσσουν αγαθά ισοδύναμης αξίας, οι ΗΠΑ λαμβάνουν αγαθά δίνοντας «χαρτιά» που παράγονται χωρίς κόστος.
Η κριτική εντάθηκε μετά την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία, κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στην Ουκρανία, κάτι που έδωσε ώθηση στην αποδολαριοποίηση.
Δεν είναι Σταυροφορία
Καθώς τα BRICS επεκτείνουν την επιρροή τους, οι δυτικοί αναλυτές εμφανίζονται όλο και πιο ανήσυχοι για την αυξανόμενη εμβέλειά τους.
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το μπλοκ καλλιεργεί αντιαμερικανικά και αντιδυτικά αισθήματα στον Παγκόσμιο Νότο, με την Κίνα και τη Ρωσία να το προωθούν ως αντίπαλο της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης, η οποία βασίζεται σε θεσμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Ωστόσο, η δυτική ρητορική δεν αποδίδει την πραγματική εικόνα.
Αν και οι BRICS επιδιώκουν μια εναλλακτική, αυτή δεν αποτελείται από μια «ετερόκλητη ομάδα αυταρχικών κρατών» που αποσχίζονται από την ιστορική πορεία, διακόπτοντας βίαια τη λειτουργία του συστήματος.
Αντίθετα, επιδιώκουν την αναπροσαρμογή της ισορροπίας δυνάμεων εντός του συστήματος.
Ενώ σχεδιάζουν προσεκτικά το οικονομικό τους μέλλον, δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ανατρέψουν την υπάρχουσα τάξη.
Η πρόσφατη διακήρυξη του μπλοκ δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας. «Επαναβεβαιώνουμε τη δέσμευσή μας στον πολυμερισμό και στην προάσπιση του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των Σκοπών και Αρχών που κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), ως θεμέλιου λίθου της διεθνούς τάξης» αναφέρει η Διακήρυξη του Καζάν.
Αντί να καταστρέψουν τους πυλώνες της υπάρχουσας τάξης, οι BRICS προτείνουν να τους χρησιμοποιήσουν για την αντιμετώπιση επειγόντων παγκόσμιων προκλήσεων.
Οι λύσεις που περιγράφονται στο 32σέλιδο έγγραφο αγγίζουν σχεδόν κάθε ζήτημα -από την ειρήνη και την ασφάλεια έως τη δράση για το κλίμα και τις χρηματοοικονομικές μεταρρυθμίσεις- μέσα από τους υπάρχοντες θεσμούς.
Οι εμπορικές διαφορές πρέπει να επιλύονται μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), τα χρηματοοικονομικά ζητήματα μέσω του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, ενώ η ετοιμότητα για πανδημίες πρέπει να ενισχυθεί υπό την καθοδήγηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Αντίστοιχα, οι προσπάθειες υπό την ηγεσία του ΟΗΕ, όπως τα συνέδρια για την κλιματική αλλαγή και τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης, λαμβάνουν ισχυρή υποστήριξη.
Ακόμη και η G20, που συχνά θεωρείται προπύργιο δυτικής επιρροής, περιγράφεται ως «ο κορυφαίος παγκόσμιος φόρουμ για τη συνεργασία σε οικονομικά και χρηματοοικονομικά θέματα».
Μακριά από την απόρριψη των δημοκρατικών αρχών, το μπλοκ επαναβεβαιώνει ρητά τη δέσμευσή του στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, προωθώντας «ένα λαμπρότερο κοινό μέλλον για τη διεθνή κοινότητα που βασίζεται στην αμοιβαία επωφελή συνεργασία».
Ωστόσο, οι BRICS στοχεύουν στην ενίσχυση των δικών τους θεσμών, όπως η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα και ένα προτεινόμενο σύστημα πληρωμών για την «αποδολαριοποίηση» των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των μελών τους.
Αν και αυτές οι πρωτοβουλίες υποδηλώνουν μια σταδιακή αλλαγή στις οικονομικές δυναμικές, παρουσιάζονται ως συμπληρωματικές, και όχι αντιπαραθετικές.
Παρότι τα δυτικά μέσα ενημέρωσης περιέγραψαν τη σύνοδο κορυφής του Καζάν κυρίως ως πολιτική νίκη για τον Putin, η σύνοδος επέτρεψε πρόοδο στην επίλυση της μακροχρόνιας συνοριακής διαφοράς μεταξύ Ινδίας και Κίνας, ξεπερνώντας χρόνια αδιεξόδου.
Αν και ορισμένοι στη Δύση μπορεί να προτιμούν την υποδαύλιση των διχασμών μεταξύ αυτών των δύο ασιατικών δυνάμεων, η αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ κρατών με πυρηνικά όπλα είναι αναμφίβολα προς όφελος της παγκόσμιας σταθερότητας.
Επιπλέον, σε μια απροσδόκητη εξέλιξη, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν συμμετείχαν, παρά τη συνεχιζόμενη εδαφική τους διαμάχη.
Νωρίτερα φέτος, το Αζερμπαϊτζάν υπέβαλε αίτηση για επίσημη ένταξη στους BRICS, ενώ η Αρμενία, συμμετέχοντας για πρώτη φορά, επιδίωξε να προσελκύσει ξένες επενδύσεις για την ενίσχυση της οικονομίας της.
Πολλοί παρατηρητές τονίζουν ότι, αντί να εστιάζουμε στους αντιδυτικούς τόνους που ενδεχομένως υποδηλώνονται, ίσως είναι ώρα να δούμε τους BRICS ως μια πλατφόρμα που προωθεί δικαιότερη εκπροσώπηση σε μια παγκόσμια τάξη που ιστορικά κυριαρχείται από μια ελίτ μειοψηφία.
Μεταρρύθμιση που καθυστερεί
Ο Nicholas Bequelin, ανώτερος ερευνητής στο Paul Tsai China Centre της Νομικής Σχολής του Yale και πρώην διευθυντής για την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού της Διεθνούς Αμνηστίας, αναφέρει στο Foreign Policy ότι η παρουσίαση των προσπαθειών μη δυτικών ομάδων να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή στις διεθνείς σχέσεις «παραβλέπει την ευθύνη της Δύσης και την απροθυμία της να κάνει βήματα προς μια μεταρρύθμιση που καθυστερεί πολύ».
Στη συνέχεια, αναφέρει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, λαμβάνοντας υπόψη «την ανάγκη να διορθωθεί η παγκόσμια χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική, να τηρηθούν οι κλιματικές δεσμεύσεις και να αναληφθούν ευθύνες για τις κλιματικές επιπτώσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες, να περιοριστούν τα διπλά στάνταρ στην εφαρμογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, να εκπληρωθούν οι δεσμεύσεις για βοήθεια και ανάπτυξη, ή να μειωθούν οι αυστηροί κανόνες για την πνευματική ιδιοκτησία που εμποδίζουν τις φτωχότερες χώρες να παράγουν σωτήρια φάρμακα».
Προειδοποιεί δε ότι, όταν η Δύση εξισώνει τις εκκλήσεις για ένα δικαιότερο διεθνές σύστημα με την πρόθεση να το καταργήσει -καταφεύγοντας στο γνωστό αφήγημα «ή εμείς ή το χάος»- υπονομεύει την νομιμότητα αρχών που επείγουν να προστατευτούν παγκοσμίως: «Η προσήλωση στο διεθνές δίκαιο, η απαγόρευση των πολέμων επιθετικότητας, η αναγνώριση ότι τα άτομα και οι πολίτες έχουν νομική υπόσταση όσο και δικαιώματα, και η ανάγκη για παγκόσμια διακυβέρνηση πέρα από τον απλό πολυμερισμό – εάν η Δύση αρνείται να ηγηθεί σε αυτά, δύσκολα μπορεί να παραπονεθεί για την έγερση ομάδων όπως οι BRICS».
Η Μεγάλη Επανάσταση
Ο Samir Amin, στο έργο του «Η Μεγάλη Επανάσταση του Παγκόσμιου Νότου», υποστηρίζει ότι για όλες τις περιοχές του καπιταλιστικού Τρίτου Κόσμου, η δημιουργία μιας οικονομίας αυτοκατευθυνόμενης είναι προϋπόθεση για περαιτέρω πρόοδο.
Αυτό απαιτεί οι εξωτερικές σχέσεις να υποτάσσονται στις προτεραιότητες της εσωτερικής ανάπτυξης, παρά να προσαρμόζεται η εσωτερική οικονομία σε εξωτερικούς περιορισμούς.
Μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια ότι οι BRICS και παρόμοια κινήματα αντικατοπτρίζουν τη ιστορική Διάσκεψη της Μπαντούνγκ, η οποία διατράνωσε τη θέληση των ασιατικών και αφρικανικών εθνών να ανακτήσουν την κυριαρχία τους και να ολοκληρώσουν την ανεξαρτησία τους μέσω της συνεχιζόμενης ανάπτυξης που ωφελεί όλες τις τάξεις.
Ωστόσο, για ορισμένες χώρες, ιδίως την Κίνα, η επίτευξη κοινωνικών και οικονομικών κερδών σήμαινε εν μέρει «αποσύνδεση» από το παγκόσμιο σύστημα για να χαράξουν τον δικό τους δρόμο με αυτονομία πριν «συνδεθούν» ξανά, συμμετέχοντας πλήρως στην παγκόσμια οικονομία.
Αυτό μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την απομάκρυνση των περιοριστικών δυνάμεων του παγκόσμιου συστήματος.
Με αυτή την έννοια, η έκκληση των BRICS για ένα δικαιότερο διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα δεν είναι αντιδυτική αλλά υπέρ του Νότου, υπέρ της ανάπτυξης.
Το 1955, οι περισσότερες ασιατικές και μεσανατολικές χώρες είχαν ήδη ανακτήσει την κυριαρχία τους μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ τα απελευθερωτικά κινήματα στην Αφρική, και ιδιαίτερα, συνέχιζαν τους αγώνες τους για να επιτύχουν τον ίδιο στόχο.
Η διάσκεψη ήταν η πρώτη διεθνής συγκέντρωση «μη Ευρωπαϊκών» (ή «χρωματιστών») εθνών, των οποίων τα δικαιώματα είχαν αρνηθεί οι αποικιακές και ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Ευρώπης, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ιαπωνίας.
Παρά τις διαφορές στο μέγεθος, τον πολιτισμό, τη θρησκεία και τις ιστορικές πορείες, αυτά τα έθνη ενώθηκαν στην απόρριψη του αποικιακού και ημιδιακρατικού μοντέλου παγκοσμιοποίησης που είχαν κατασκευάσει οι δυτικές δυνάμεις για αποκλειστικό τους όφελος.
Η Μπαντούνγκ δήλωσε επίσης τη θέληση των ασιατικών και αφρικανικών εθνών να ολοκληρώσουν την κυριαρχία τους μέσω αυθεντικής, επιταχυμένης ανάπτυξης που θα είναι προσανατολισμένη στο εσωτερικό – αυτό ήταν η προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση του παγκόσμιου συστήματος με ίσους όρους με τις ιστορικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Όπως δήλωσε ο Πρόεδρος Σουκάρνο στην ομιλία του, η διάσκεψη εκπροσωπούσε χώρες που είχαν κάνει διαφορετικές επιλογές για το πώς να επιτύχουν τους αναπτυξιακούς τους στόχους.
Ορισμένες, όπως η Κίνα, το Βόρειο Βιετνάμ και η Βόρεια Κορέα, ακολούθησαν «τον σοσιαλιστικό δρόμο» εμπνευσμένο από τον Μαρξισμό.
Άλλες, όπως η Ινδονησία του Σουκάρνο, η Ινδία του Νέχρου και η Αίγυπτος του Νάσερ, ακολούθησαν εθνικά/λαϊκά προγράμματα που συνδύαζαν κοινωνικές μεταρρυθμίσεις με συγκεκριμένες εθνικές πορείες.
Όλα αυτά τα έθνη έδωσαν προτεραιότητα στην διαφοροποίηση και την εκβιομηχάνιση των οικονομιών τους, επιδιώκοντας να απελευθερωθούν από τους ρόλους τους ως απλών παραγωγών και εξαγωγέων γεωργικών και μεταλλευτικών προϊόντων.
Ομοίως, στην καρδιά της ατζέντας των BRICS βρίσκεται η οικονομία, όχι η ιδεολογία.
«Παρατηρούμε την εμφάνιση νέων κέντρων εξουσίας, λήψης αποφάσεων και οικονομικής ανάπτυξης, τα οποία μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο για μια πιο δίκαιη, δημοκρατική και ισότιμη πολυπολική παγκόσμια τάξη», αναφέρει η Διακήρυξη του Καζάν.
«Η πολυπολικότητα μπορεί να επεκτείνει τις ευκαιρίες για τις αναπτυσσόμενες χώρες να αξιοποιήσουν το δημιουργικό τους δυναμικό και να απολαύσουν μια παγκόσμια οικονομική παγκοσμιοποίηση και συνεργασία που να είναι προς όφελος όλων».
Αυτή η γεωοικονομική προσέγγιση ήταν πιο εμφανής στην πρακτική προσέγγιση της Ινδίας, η οποία συνεχίζει να ακολουθεί τη γραμμή της ουδετερότητας.
Ενώ διατηρεί φιλία με τη Ρωσία, το Νέο Δελχί παραμένει επίσης βασικός παίκτης στους BRICS και στον Οργανισμό Σαγκάης (SCO).
Ωστόσο, βρίσκεται και στο τραπέζι της Quadrilateral Security Dialogue (Quad), αντιστεκόμενη στην πίεση των ΗΠΑ να μετατρέψει αυτή τη συμμαχία σε πλήρη συμμαχία για να περιορίσει την Κίνα.
Ταυτόχρονα, η Ινδία έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θέλει να έχει καμία σχέση με την συμφωνία AUKUS, η οποία έχει ως στόχο την Κίνα.
Επιπλέον, στη 16η σύνοδο κορυφής, τα μέλη δεσμεύθηκαν να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα εμπορίας σιτηρών, την «Αγορά Σιτηρών των BRICS», όπως προτάθηκε από τη Ρωσία, η οποία στοχεύει να στηρίξει το εμπόριο τροφίμων και εμπορευμάτων εντός του μπλοκ.
«Μόλις υλοποιηθεί, αυτή η πρωτοβουλία θα βοηθήσει στην προστασία των εθνικών αγορών από εξωτερικές επεμβάσεις, κερδοσκοπία και προσπάθειες για δημιουργία τεχνητών ελλείψεων τροφίμων» δήλωσε ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin σε σύνοδο κορυφής, αντανακλώντας τυχαία την κληρονομιά της Διάσκεψης της Μπαντούνγκ.
Ρήγματα στο “Κρυστάλλινο Παλάτι”
Για να κατανοήσει την ουσία του σύγχρονου καπιταλισμού και του παγκόσμιου συστήματος, ο Γερμανός φιλόσοφος Πήτερ Σλότερντζικ προτείνει να εξετάσουμε τη μεταφορά του Κρυστάλλινου Παλατιού που συνάντησε ο Ντοστογιέφσκι στο Λονδίνο.
Στο έργο του «Στο Εσωτερικό του Κεφαλαίου: Προς μια Φιλοσοφική Θεωρία της Παγκοσμιοποίησης», ο Πήτερ σημειώνει: «Αναγνώρισε το τεράστιο οικοδόμημα ως μια κατασκευή που καταβροχθίζει ανθρώπους» γράφει ο Σλότερντζικ.
«Ένα δοχείο λατρείας στο οποίο οι άνθρωποι τιμούν τον δαίμονα της Δύσης: τη δύναμη του χρήματος».
Ο Σλότερντζικ υποστηρίζει ότι η δημιουργία του Πάξτον έχει αφήσει ανεξίτηλο σημάδι, το οποίο είναι εμφανές στα γυάλινα παλάτια του σήμερα, που στεγάζουν τους ενάμισι δισεκατομμύριο ωφελούμενους της παγκοσμιοποίησης.
Εν τω μεταξύ, οι τριπλάσιοι άνθρωποι παραμένουν εκτός, μερικοί πιέζοντας τη μύτη τους στο γυαλί μέχρι οι δυνάμεις ασφαλείας να τους απομακρύνουν.
«Ποιος μπορεί να αρνηθεί», γράφει, «ότι στις βασικές του πλευρές, ο δυτικός κόσμος – ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση – ενσαρκώνει σήμερα ένα τόσο μεγάλο εσωτερικό;»
Το 1863, η περιφρόνηση του Ντοστογιέφσκι για ό,τι είδε στο Λονδίνο βάθυνε μετά την ανάγνωση του έργου του Νικολάι Τσερνισέφσκι «Τι να γίνει;».
Το μυθιστόρημα προέβλεπε την άνοδο ενός νέου τύπου ανθρώπου, που ζει σε αιώνια ειρήνη μέσα σε ένα παλάτι από γυαλί και χάλυβα.
Ο Ντοστογιέφσκι επιτέθηκε στον εγκλεισμό, υποστηρίζοντας ότι αποδυνάμωνε τη ζωτικότητα του ανθρώπου.
Αντλώντας από αυτή την κριτική, ο Σλότερντζικ υποστήριξε ότι η έννοια του Φουκουγιάμα για το «τέλος της ιστορίας» βρίσκει τις ρίζες της εδώ.
Η πραγματική ιστορία, σύμφωνα με τον Σλότερντζικ, εκτυλίσσεται στον αέρα, μέσα από την εξερεύνηση, τη σύγκρουση και την επέκταση.
Εάν τέτοιες μάχες έπρεπε να καταλήξουν σε αιώνια ειρήνη, όλη η κοινωνική ζωή θα έπρεπε να προστατευτεί μέσα σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα.
«Δεν θα μπορούσαν να συμβούν άλλες ιστορικές εξελίξεις κάτω από τέτοιες συνθήκες… μόνο ανταγωνισμοί διαθέσεων μεταξύ κομμάτων και οι διακυμάνσεις ανάμεσα στους καταναλωτές τους», γράφει, συγκρίνοντας αυτή τη στασιμότητα με ένα πλοίο που έχει ακινητοποιηθεί στη θάλασσα.
Αυτή η όραση του Κρυστάλλινου Παλατιού παρουσιάζει εκπληκτικές ομοιότητες με την παγκοσμιοποίηση της Δύσης και τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού.
Όπως το Παλάτι, αυτά τα συστήματα προβάλλουν μια ψευδαίσθηση ανοιχτότητας, υποσχόμενα αμέτρητες ευκαιρίες και διασύνδεση.
Στην πραγματικότητα, όμως, επιβάλλουν αόρατους τοίχους.
Η γυαλιστερή πρόσοψη καλύπτει τα εμπόδια που χωρίζουν τους νικητές και τους ηττημένους, τους «έσω» και τους «έξω», ενώ διαιωνίζει την ψευδαίσθηση της ισότητας.
Εκείνοι που αποκλείονται μπορούν να ρίξουν μια ματιά στα προνόμια που υπάρχουν μέσα, αλλά δεν μπορούν να περάσουν το κατώφλι – ένας κόσμος χωρισμένος από γυαλί, όχι από χάλυβα, καθιστώντας το χάσμα ακόμα πιο ύπουλο.
Με την άνοδο και επέκταση των BRICS, οι τοίχοι του καταπιεστικού γυαλιού θρυμματίζονται, επιτρέποντας να μπει ο απαραίτητος καθαρός αέρας της προσβασιμότητας και της ισότητας.