Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις πάνε περίπατο: Ελληνοτουρκικές πλάτες στο ρωσικό πετρέλαιο που ρέει άφθονο στην Ευρώπη

Μια γαλήνια ανοιξιάτικη μέρα τον περασμένο Μάιο στη νότια Τουρκία, μόλις 60 χιλιόμετρα από τα σύνορα με τη Συρία, ένα τάνκερ μήκους δύο γηπέδων ποδοσφαίρου μπήκε στον τερματικό σταθμό Toros Ceyhan έτοιμο να παραλάβει καύσιμα.

Φορτωμένο με 150.000 βαρέλια πετρελαίου το πλοίο αναχώρησε στη συνέχεια για ένα τριήμερο ταξίδι προς το διυλιστήριο της Motor Oil Hellas στη νότια Ελλάδα. 

Προφανώς το καύσιμο ήταν τούρκικο. Η Αθήνα επιμένει ότι δεν δέχεται φορτία με ρωσική σήμανση, και πως είναι  συμμορφωμένη απόλυτα με την απαγόρευση της ΕΕ. Όμως, νέα έρευνα και αναφορές δείχνουν ότι η αποστολή ήταν πιθανότατα κρυμμένο ρωσικό πετρέλαιο με νέες σημάνσεις, όπως αναφέρει το POLITICO

Αυτό είναι μέρος μιας πολύ ευρύτερης τάσης, σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA) και του Κέντρου για τη Μελέτη της Δημοκρατίας (CSD), καθώς και ανεξάρτητες αναφορές από το POLITICO. Το ρωσικό πετρέλαιο, όπως φαίνεται, φτάνει μαζικά στην ΕΕ μέσω Τουρκίας.

Και είναι όλα νόμιμα. Το σχέδιο είναι δυνατό λόγω μιας λύσης στις κυρώσεις των Βρυξελλών που επιτρέπει «μεικτά» καύσιμα να εισέρχονται στην ΕΕ εάν χαρακτηρίζονται ως μη ρωσικά. Είναι ένα προσοδοφόρο κενό, καθώς η έρευνα δείχνει ότι δημιούργησε έως και 3 δισεκατομμύρια ευρώ για τη Μόσχα από τρία λιμάνια μόνο στους 12 μήνες μετά την απαγόρευση από την ΕΕ των ρωσικών καυσίμων τον Φεβρουάριο του 2023.

«Η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε στρατηγικό pit stop για τα ρωσικά καύσιμα που μεταφέρονται στην ΕΕ, δημιουργώντας εκατοντάδες εκατομμύρια φορολογικά έσοδα για το πολεμικό μέτωπο του Κρεμλίνου», δήλωσε ο Μάρτιν Βλαντιμίροφ, ανώτερος αναλυτής ενέργειας στο CSD.

Η Ρωσία παρακάμπτει τις κυρώσεις της ΕΕ για να προστατεύσει το εμπόριο ορυκτών καυσίμων, το οποίο αποτελεί σχεδόν το ήμισυ του προϋπολογισμού του Κρεμλίνου και προσφέρει ζωτική σανίδα σωτηρίας για τη στρατιωτική της εκστρατεία. Πέρυσι, το POLITICO αποκάλυψε ότι η Μόσχα κέρδισε άλλο ένα δισεκατομμύριο ευρώ από ένα ξεχωριστό κενό κυρώσεων της ΕΕ στη Βουλγαρία, ενώ το μέτρο της G7 για τον περιορισμό των εμπορικών συναλλαγών πετρελαίου της Μόσχας στα 60 δολάρια το βαρέλι απέτυχε σε μεγάλο βαθμό .

Αυτό το αυξανόμενο εμπόριο έρχεται καθώς οι σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας επιδεινώνονται λόγω των ρωσικών προτάσεών της – ακόμη και όταν η χώρα κάνει μικρές κινήσεις για να ευθυγραμμιστεί με τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Από την έναρξη του πολέμου, η Τουρκία προσφέρθηκε να γίνει κόμβος φυσικού αερίου για τη Μόσχα, ενώ συγκεντρώνει μεγάλες ποσότητες πετρελαίου της.

«Πρέπει να βρούμε τρόπους για να αποτρέψουμε την παράκαμψη των κυρώσεων», δήλωσε στο POLITICO ο υπουργός Εξωτερικών της Εσθονίας Μάργκους Τσάχνα. «Οι τρίτες χώρες, ειδικά οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ όπως η Τουρκία, θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τις κυρώσεις μας όσο το δυνατόν περισσότερο».

Προσθέτοντας λάδι στη φωτιά

Πριν από την εισβολή της Μόσχας, η ΕΕ βασιζόταν στη Ρωσία για το ένα τέταρτο των εισαγωγών αργού και το 40%  των αγορών της ντίζελ – κάτι που άλλαξε δραστικά αφού το μπλοκ συμφώνησε σε γενική απαγόρευση και στα δύο προϊόντα το 2022.

Περίπου την ίδια περίοδο, η Τουρκία άρχισε αθόρυβα να αυξάνει τις δικές της εισαγωγές καυσίμων από τη Ρωσία, ενώ παράλληλα αύξησε τις εξαγωγές καυσίμων της στην ΕΕ.

Μεταξύ Φεβρουαρίου 2023 και Φεβρουαρίου 2024, η Τουρκία αύξησε τις ρωσικές αγορές της κατά 105 τοις εκατό σε σύγκριση με τους προηγούμενους 12 μήνες. Στο ίδιο διάστημα, οι εξαγωγές καυσίμων της Τουρκίας στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 107%.

Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε φορτίο καυσίμων που φθάνει στην ΕΕ από την Τουρκία είναι ρωσικό. Η Τουρκία διαθέτει διυλιστήρια που μπορούν να επεξεργάζονται σχεδόν 1 εκατομμύριο βαρέλια αργού την ημέρα. Και οι τουρκικές εταιρείες είναι επίσης πιθανό να μεταπωλούν κάποια μη ρωσικά καύσιμα στην ΕΕ.

Όμως, η γεωγραφική κατάσταση αρκετών τουρκικών λιμανιών, σε συνδυασμό με τα δεδομένα εισαγωγών-εξαγωγών, υποδηλώνει έντονα ότι σημαντικές ποσότητες ρωσικών καυσίμων απλώς έχουν επανασυσκευαστεί και μεταφερθεί.

Το νοτιοανατολικό λιμάνι του Τζεϊχάν, για παράδειγμα, έχει περιορισμένες οδικές και σιδηροδρομικές συνδέσεις με τα διυλιστήρια, δίνοντάς του λίγα μέσα για να δέχεται μεγάλες παραδόσεις καυσίμων εκτός από τα δεξαμενόπλοια που ελλιμενίζονται στις προβλήτες του.

Μεταξύ Φεβρουαρίου 2023 και 2024, το λιμάνι εισήγαγε περίπου 22 εκατομμύρια βαρέλια καυσίμων, το 92% των οποίων προερχόταν από τη Ρωσία — τριπλάσια από την ποσότητα που εισήγαγε από τη Μόσχα το προηγούμενο έτος. Την ίδια περίοδο, το 85% των εξαγωγών καυσίμων του λιμανιού κατευθύνθηκε στην ΕΕ.

Αυτό υποδηλώνει ότι μεγάλο μέρος των ρωσικών καυσίμων που εισέρχονταν διοχετεύονταν στην αγορά της ΕΕ με διαφορετική ετικέτα. 

Σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για αυτή τη δυναμική είναι δύο παίκτες: η Τουρκία και η ΕΕ.

Σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ , φορτία που περιέχουν ρωσικά καύσιμα αναμεμειγμένα με προϊόντα από αλλού «θα μπορούσαν να υπόκεινται σε κυρώσεις ανάλογα με την αναλογία του ρωσικού συστατικού».

Συνήθως, αυτό το μερίδιο καθορίζεται από το αν τα καύσιμα έχουν υποστεί «ουσιαστικό μετασχηματισμό» —μετατρέποντας τα σε ένα εντελώς νέο προϊόν— κάτι που σύμφωνα με τα στοιχεία δεν έχει συμβεί σε όλα τα τουρκικά λιμάνια.

Η τελωνειακή αρχή της Ελλάδας είπε στο POLITICO ότι «διενεργεί κατάλληλους ελέγχους τόσο στο στάδιο του εκτελωνισμού όσο και μετά» και ότι «μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί παραβάσεις». 

Η εισαγωγή καυσίμων με ρωσικά έγγραφα είναι ως επί το πλείστον παράνομη σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ — αλλά η απλή αλλαγή της επωνυμίας της Τουρκίας στα παλιά φορτία με ένα νέο, τουρκικό πιστοποιητικό, δεν είναι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αποστολή βενζίνης της Toros Ceyhan. Το διυλιστήριο της Motor Oil Hellas, το οποίο παρέλαβε το φορτίο, είπε ότι «δεν αγοράζει, δεν επεξεργάζεται ή εμπορεύεται ρωσικό πετρέλαιο ή προϊόντα» και ότι «όλες οι εισαγωγές του είναι πιστοποιημένες μη εγκεκριμένης προέλευσης», υπονοώντας ότι είχε έγγραφα από αλλού.Από που τα είχε;

Αυτό υποδηλώνει ότι για την Άγκυρα «οι κυρώσεις μπορούν πολύ εύκολα να παρακαμφθούν».είπε ο Katona,